Còn nhớ, tầm này năm ngoái, dư luận được một phen “dậy sóng” bởi phát ngôn tại Quốc hội của GS Lê Quân (đại biểu Cà Mau, hôm 25/7: “Chúng ta cũng phải đảm bảo rằng học phí cũng là một rào cản kỹ thuật để tránh việc học sinh lao vào học đại học và trở thành “học đại””, phải coi học phí đối với người học là nguồn đầu tư, thông lệ quốc tế học phí bao giờ cũng bằng gần hai năm tiền lương sau khi tốt nghiệp.
Vị Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội này nói rõ thêm rằng: “Chính sách học phí đại học hiện nay có nhiều bất cập vì vậy chất lượng đào tạo giảm sút. Cho nên, để nâng cao chất lượng đại học thì cần phải điều chỉnh chính sách học phí và hoàn thiện chính sách hỗ trợ sinh viên có hoàn cảnh khó khăn, học tốt”.
“Tôi kiến nghị làm sao để cho các cơ sở giáo dục không nhất thiết phải tự chủ hoàn toàn mới được xác định học phí trên cơ sở định mức kinh tế kỹ thuật“, ông Quân kiến nghị.
Câu chuyện học phí và chất lượng giáo dục
Câu chuyện về chất lượng giáo dục đi đôi học phí không còn quá mới. Khi còn đương nhiệm, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ đã rất nổi tiếng với khái niệm “Học giá” và phát biểu “Học phí thấp, khó đòi hỏi chất lượng giáo dục cao”. Như vậy, theo các vị lãnh đạo của ngành giáo dục thì học phí và chất lượng giáo dục là tỉ lệ thuận với nhau.
Cách suy nghĩ này có đúng không? Chẳng phải ở một số nước, học phí đã trở thành một công cụ phân luồng học sinh? Như ở Mỹ, hầu hết sinh viên đều vay nợ để đi học và họ chịu áp lực tự cân đối tài chính khi học đại học. Cũng chính vì vậy mà sinh viên có trách nhiệm, học tập và hòa nhập xã hội tốt hơn, dễ kiếm được việc làm hơn. Những đại học có danh tiếng như Harvert, Massachusetts hay Stratford, …chất lượng giáo dục của họ rất lớn và đi đôi với đó là học phí cũng rất cao hay sao?
Tại Việt Nam, thực tế thời gian vừa qua, học phí ở một số trường đại học hàng đầu đã tăng rất nhanh. Nhu cầu nhân lực có kỹ năng nghề cũng rất lớn bởi vậy học sinh chọn học cao đẳng và các trường nghề cũng đã tăng lên. Và đương nhiên, chẳng phải một lý do cho sự lựa chọn này chính là học phí?
Đúng vậy, nhưng xét đi cũng cần xét lại. Khi ông Nhạ và ông Quân tuyên bố như vậy, thì phải chăng họ đang định nghĩa dịch vụ giáo dục là một loại hàng hóa? Và đã là hàng hóa thì loại hàng hóa ấy có tính chất gì và cần đảm bảo logic nào trong kinh doanh?
Trong kinh doanh thì một nguyên tắc bất di bất dịch là tiền nào của ấy. Vậy hàng hóa mà 2 vị lãnh đạo này đang nói tới có thể đảm bảo chất lượng khi bán ra hay không? Bởi giáo dục không phải là một mặt hàng thông thường chỉ cần nhập về một cách đa dạng về để đáp ứng nhu cầu và hoàn cảnh của mỗi người mua; mà chất lượng giáo dục gắn chặt với con người, với bộ máy cho nên nếu họ chưa thay đổi những yếu tố ấy thì có gì để đảm bảo được rằng khi người mua bỏ tiền nhiều thì sẽ chắc chắn nhận về một món hàng giáo dục tốt?
Có nghĩa là, nếu họ muốn bán một món hàng bằng giá cao thì trước tiên món hàng ấy cần có chất lượng tốt trước đã. Chất lượng của dịch vụ giáo dục đã cao chưa mà lại muốn định giá lớn? Điều gì có thể chứng minh rằng chất lượng đã tốt, đã đáp ứng được yêu cầu của người học, và nếu có cuộc khảo sát về giáo dục, thì bao nhiêu người dân Việt Nam đã hài lòng với chất lượng giáo dục đại học hiện tại? Tỷ lệ ra trường có việc làm, không phải đào tạo lại là bao nhiêu? và rằng giáo dục nước nhà đang đứng thứ mấy trên nấc thang học thuật của thế giới?
Vì thế, nếu đã coi giáo dục là hàng hóa, họ cần chứng minh chất lượng trước khi yêu cầu người học phải trả giá cao. Còn nếu họ bảo “Cứ đưa tiền trước đã, tôi sẽ dùng tiền ấy để chế tạo cho anh món hàng tốt tương ứng” thì đây là lý thuyết gì trong kinh tế? Muốn kinh doanh thì trước hết người ta phải bỏ vốn để đầu tư và tạo ra sản phẩm tốt rồi mới đưa ra thị trường, không ai bán hàng mà lại dám đòi khách hàng trả tiền trước khi có hàng bao giờ. Kể cả các công ty đầu tư để nghiên cứu sản phẩm mới, thì điều khoản với người nghiên cứu kinh doanh cũng rất rõ ràng: Không tạo ra được sản phẩm theo yêu cầu, thì mức phạt đối với người cam kết đó cũng rất khủng khiếp.
Kể cả nếu trường hợp người mua vì không có lựa chọn nào khác đành phải mua món hàng chưa có kia, thì nếu trường hợp các vị lại sản xuất thất bại thì sẽ giải quyết như thế nào? Kinh doanh mà, phải rõ ràng chứ. Ai sẽ hoàn vốn cho các học sinh kia? Và cái gì có thể bù đắp được 4 đến 7 năm thanh xuân đại học của họ? Ai sẽ chịu trách nhiệm cả cuộc đời tương lai của họ? Mà đâu phải chỉ một vài người, đó là cả 1 hoặc nhiều thế hệ. Nếu vậy, đừng nói tiền đền bù, ngay cả ngồi tù hoặc xử bắn thì cũng liệu có bù đắp được hay không?
Bán cái mình không có (hoặc chưa có) thực ra là bán lời hứa. Vậy hàng hóa giáo dục ở đây là lời hứa sao? Hãy nhìn vào những cam kết bao giờ đường sắt Cát Linh-Hà Đông vận hành, hãy nhìn vào các đời bộ trưởng giáo dục trước đây đã hứa hẹn những gì, bao nhiêu lời hứa đó trở thành sự thật? Vậy lấy cái gì để giao kèo, để người mua có thể đặt niềm tin để đặt cược cho “món hàng” mà các vị hứa sẽ giao?
Vì thế, nếu đã coi dịch vụ giáo dục là hàng hóa, đã có tư duy kinh doanh giáo dục, trước hết xin hãy là một người kinh doanh lương thiện và có trách nhiệm, thì khi ấy các vị mới có thể bán được hàng.
Điều gì mới nên là ‘rào cản’ để đảm bảo chất lượng đại học?
“Chúng ta cũng phải đảm bảo rằng học phí cũng là một rào cản kỹ thuật để tránh việc học sinh lao vào học đại học và trở thành “học đại””.
Lời phát biểu này của GS Lê Quân khiến nhiều cư dân mạng băn khoăn, rằng tại sao lại phải có “rào cản” vào đại học? Mục đích là gì? Nếu chỉ đơn thuần là để nâng cao chất lượng giáo dục như ông nói thì tại sao không phải là rào cản đầu ra đại học?
Hãy nhìn vào câu chuyện của nước Đức:
Ở Đức, nơi học phí đại học công hoàn toàn là miễn phí, có nghĩa là “đầu vào” hoàn toàn thả nổi.
Theo tiến sĩ Dorothea Rüland (Tổng thư kí DAAD – Cơ quan Trao đổi hàn lâm Đức): “Chương trình học (đại học ở Đức) sẽ đảm bảo kiến thức của chuyên ngành học sinh, sinh viên đăng ký và trong quá trình học, người học phải đáp ứng tiêu chuẩn đầu ra mới được tốt nghiệp Đại học.
Nếu không đủ chất lượng thì sẽ phải học lại, một sinh viên có thể không phải chỉ mất 4 năm học Đại học mà kéo dài tới 6 – 7 năm. Thường sẽ có khoảng 30% sinh viên Đức của một niên khóa bỏ học giữa chừng.
Việc siết chặt đầu ra cũng vì mục đích bảo đảm chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai”.
Tức là, dù miễn học phí, sinh viên đại học Đức cũng không thể vì thế mà không phải lo học hành tử tế. Và chất lượng giáo dục đại học Đức vào loại hàng đầu thế giới từ mấy trăm năm nay.
Như vậy, cái gì sẽ là rào cản cho các sinh viên “học đại” ở đại học tốt hơn? Tiền hay tri thức thực sự?
Tiếc tiền mà lo học, đúng hay sai?
Khi học phí cao và là rào cản của vô số các học sinh cấp 3 ở nông thôn, tốt nghiệp xong đã nhắm thẳng vào các khu công nghiệp để đi làm thay vì học lên các bậc đào tạo cao hơn. Chưa nói đến năng lực học tập của các em như thế nào. Rào cản càng lớn, cơ hội cho các em tiếp cận được tri thức, để thoát nghèo càng khó. Trong khi nhà giàu, dù học dốt thì vẫn thẳng tiến vào giảng đường vì thừa tiền đóng học phí. Vậy phải chăng đó sẽ là một nền giáo dục của người giàu mà ở đó người nghèo dù có tài năng cũng sẽ bị xua đuổi?
Chưa kể, như cách ông Quân nói, thì khi tăng học phí thì học sinh sẽ vì tiếc tiền mà lo học, có cư dân mạng nhận xét rằng điều đó thật sự rất tiêu cực, ví như một đứa trẻ vì sợ đánh đòn mà phải cố ăn cơm thì có nên không? Thay vào đó, nên chăng là xây dựng một tư tưởng giáo dục tích cực, đó là tạo ra động cơ học tập chính đáng như sự hấp dẫn của tri thức, sự thu hút của phương pháp, khao khát trở thành người hiểu biết v.v. ?
Và đối tượng nào sẽ thật sự tiếc tiền mà học? Chỉ có con nhà nghèo thôi, chứ những cậu ấm cô chiêu con nhà quan chức hoặc đại gia, chỉ một cuộc chơi của họ có thể bằng học phí của cả mấy năm, thì liệu họ có thể vì tiếc tiền mà học không? Vậy có phải phương pháp này gần như vô dụng với con nhà giàu? trong khi đó, con nhà nghèo vì chính sách học phí này mà đa số đã phải dừng lại ở cổng trường. Khi đó, người tiếc tiền thì không được học, người đi học thì chẳng tiếc tiền. Khi đó, “phương pháp” tăng học phí này đã thất bại hoàn toàn về mục đích, nêu không nói là gây ra những hậu quả tai hại cho ngành giáo dục và cho toàn xã hội về lâu về dài. Nếu có tác dụng, thì phải chăng chỉ là giúp các trường thu được nhiều tiền hơn mà thôi?
Quay trở lại với bài toán kinh doanh, nếu như không “cản” học sinh vào đại học nhưng lại thắt chặt đầu ra, thì như vậy có phải các trường vừa thu được nhiều tiền vì có đông người theo học, vừa chắc chắn về sản phẩm đầu ra? Và khi các học sinh khác chứng kiến các anh chị đi trước phải gian nan thế nào mới tốt nghiệp được đại học, thì chẳng phải họ sẽ rút ra kinh nghiệm cho mình, nếu học tốt và tha thiết muốn theo nghề đó, họ mới chọn theo học, chẳng phải như vậy sẽ là sự sàng lọc tự nhiên và chuẩn xác hơn hay sao? những người còn lại họ sẽ tự tìm một hướng đi phù hợp với năng lực và sở thích của mình, chẳng phải xã hội sẽ ổn định và phân công lao động tự nhiên sẽ được thiết lập một cách êm ái? Chẳng phải như vậy ngành giáo dục sẽ “nhất cử lưỡng tiện”, vừa có thêm nguồn thu để cải thiện môi trường học thuật, chi trả lương cho giáo viên để thu hút người tài, vừa nâng cao được chất lượng đầu ra và danh tiếng của chính mình?
Những năm qua, nhóm hàng hóa dịch vụ giáo dục tăng khủng khiếp, từ sách giáo khoa, thiết bị trường học… Và cả những khoản không tính vào CPI như các loại quỹ có tên và không tên trong giáo dục. Tăng giá, phí đang khiến người dân mệt mỏi đến sợ hãi. Đã đành giáo dục đại học cần đổi mới. Nhưng với cách nói đến tiền bạc, dù tên gọi là gì, thì những tuyên bố của các chính khách ngành giáo dục kể trên đang gây ra cảm giác rằng những sửa đổi, cải cách của họ chỉ nhằm tạo cơ sở để thu tiền, dù đó là học phí hay “học giá”. Và để nâng cao chất lượng đại học, thì ngoài chuyện “rào cản” như đã nói, nên chăng cần cái tâm, cái tầm của người chèo lái, để những tiêu cực ngành giáo dục giảm thiểu, như vậy hữu xạ tự nhiên hương, chẳng phải sẽ trực tiếp giúp nâng cao chất lượng giáo dục nước nhà?
Ngọc Minh