Châu Âu đang chạy nước rút trong những tuần cuối cùng khi mùa đông đang đến trước viễn cảnh u ám của khủng hoảng năng lượng và lạm phát. Tuy nhiên nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung khí đốt của châu Âu đều đang phải đối mặt với những rủi ro tiềm ẩn, và khó thoát khỏi sự phụ thuộc vào nước Nga của Tổng thống Putin.
Chính trường Châu Âu chao đảo
EU hân hoan thông báo khối này đang tiến nhanh trong việc lấp đầy kho lưu trữ khí đốt của mình, và hiện đã đi trước 9 tuần so với thời điểm này vào năm ngoái. Đức thậm chí đang đặt mục tiêu đạt 95%, và hiện đã ở mức 85% .
Các nhà phân tích của Standard Chartered PLC nói rằng, vũ khí khí đốt của Putin đã mất hiệu quả và châu Âu sẽ trải qua một mùa đông “thoải mái” mà không cần khí đốt của Nga.
Trong bối cảnh ấy, CNN có bài viết: “Nỗi sợ hãi lớn nhất’ khi Nga cắt nguồn cung cấp khí đốt cho châu Âu.”
Bài báo cho biết chính quyền Biden “đang làm việc điên cuồng đằng sau hậu trường để neo giữ cho các đồng minh châu Âu đoàn kết”, khi tác động từ các lệnh trừng phạt chống lại Nga đã tác động đến họ.
Thật vậy, các lệnh trừng phạt đã vượt ra khỏi mọi tính toán của chính quyền Biden. Thủ tướng Hungary Orban đã từng chỉ ra rằng, các lệnh trừng phạt chống Nga “không làm rung chuyển Moscow”, nhưng đã khiến châu Âu bay mất 5 chính phủ và đang rơi vào khủng hoảng kinh tế, chính trị tồi tệ chưa từng thấy.
Giờ đây, nỗi lo của Mỹ về một châu Âu rạn vỡ đang trở thành hiện thực.
Thủ tướng Hungary Viktor Orbán đã kêu gọi EU dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt đối với Nga chậm nhất là vào cuối năm, để giảm lạm phát đang tăng vọt không chỉ ở châu Âu mà trên toàn cầu.
Tại cuộc họp báo ở Thessaloniki hôm 11/9, Thủ tướng Hy Lạp Kyriakos Mitsotakis cũng tuyên bố rằng, châu Âu đã áp đặt các biện pháp trừng phạt Nga một cách liều lĩnh mà không quan tâm đến hậu quả. Ông nói: “Thời điểm chúng tôi áp đặt các lệnh trừng phạt cực kỳ rộng rãi này đối với Nga, lệnh trừng phạt nghiêm trọng nhất từ trước đến nay, chúng tôi biết rằng chúng tôi đã khiến xã hội của mình phải trải qua một quá trình rất khó khăn. Nhưng chúng tôi đã được cảnh báo rằng, đây là cái giá mà chúng tôi phải trả cho sự lựa chọn này.”
Mới đây nhất là nữ Thủ tướng Thụy Điển đã buộc phải từ chức, nối dài thêm danh sách các chính phủ Anh, Ý, Bulgari, Estonia đã nhiệt tình tham gia cùng với Mỹ trong một chiến dịch trừng phạt lớn chống lại Nga.
Chiến thắng long trời lở đất của Liên minh Cánh hữu của bà Giorgia Meloni khi giành được đa số trong các cuộc bầu cử ở Ý, đã báo hiệu một làn sóng cánh hữu sẽ lên nắm quyền tại châu Âu. Trong đó, chính trường Thụy Điển của hai tuần trước – vốn thường nghiêng theo thiên tả – là một ví dụ.
Đã có một sự rạn nứt nghiêm trọng giữa các thành viên và quan chức não bộ của EU. Theo Politico, Hungary, Ba Lan và Ý đã phản ứng trước những nhận xét “tai tiếng” của Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen, rằng EU có “công cụ” để đối phó với một quốc gia thành viên nếu mọi thứ không đi theo đúng quỹ đạo mà Brussel mong muốn.
Vậy Brussel có công cụ gì để trừng phạt? Đơn giản đó là cắt tiền hỗ trợ đối với các chính phủ mà Brussel cho là ‘cứng đầu’.
Thủ tướng Ba Lan Morawiecki tuyên bố: “Bà ấy nói rằng Brussels có các công cụ để kỷ luật Italy nếu nước này thành lập một chính phủ không có lợi cho Brussels” “Đây có phải là châu Âu mà chúng tôi mong muốn? … “Vị quan chức đó ở Brussels đã ra lệnh chính phủ phải như thế nào? “Đây không phải là quy định của pháp luật; đó là một sự sai khiến và thiếu pháp quyền”.
Có thể nói, EU không chỉ đang run rẩy lo sợ vì thiếu năng lượng, mà còn đang bị chấn sang tâm lý do kết quả bầu cử chấn động tại Ý vừa qua.
Như tờ WSJ lưu ý, cuộc bầu cử ở Ý là “thử nghiệm lớn đầu tiên về sự gắn kết chính trị của Liên minh châu Âu, vì nó đối đầu với nỗ lực của Nga trong việc vẽ lại trật tự của lục địa sau Chiến tranh Lạnh. “Việc hạn chế cung cấp khí đốt tự nhiên của Tổng thống Nga Vladimir Putin đã khơi dậy một cuộc khủng hoảng năng lượng – giá cả, kết hợp với các áp lực lạm phát khác, dự kiến sẽ đẩy phần lớn châu Âu vào cuộc suy thoái trong mùa đông này”.
Đúng vậy, châu Âu hiện đang chìm trong cuộc khủng hoảng năng lượng trầm trọng, mà phần lớn đều là do cuộc chiến trừng phạt của giới lãnh đạo châu Âu phát động để chống lại Nga.
Viễn cảnh “mùa Đông đen tối” đang đến với châu Âu
Sự phụ thuộc vào khí đốt của Nga và việc quan chức EU từ chối dỡ bỏ các lệnh trừng phạt, đang khiến cuộc sống của người dân toàn châu Âu gặp nhiều khó khăn, còn các ngành công nghiệp châu Âu thì đứng trước nguy cơ bị khai tử hàng loạt.
Nghiên cứu của công ty tư vấn Yakov & Partners chỉ ra rằng, để đáp ứng nhu cầu cho toàn EU cho đến cuối năm 2022, các quốc gia châu Âu sẽ phải duy trì nhập khẩu khí đốt từ Nga, hoặc phải giảm lượng tiêu thụ khí đốt từ 7 đến 12 tỷ mét khối.
Điều đáng nó là, mức giảm khổng lồ này “chỉ có thể thực hiện khi một số ngành công nghiệp sản xuất đóng cửa hoàn toàn hoặc một phần”.
Tuy nhiên, ngay cả khi mùa đông ôn hòa, không khắc nghiệt thì sản lượng sản xuất trong mọi ngành công nghiệp của châu Âu dự kiến cũng sẽ giảm. Báo cáo chỉ ra rằng: 70% công suất sản xuất phân đạm ở EU đã bị ngừng, sản xuất nhôm giảm 25% và sản xuất thép giảm 5% do thiếu khí đốt tự nhiên của Nga.
Có một viễn cảnh đáng sợ là: Châu Âu sẽ là một nơi lạnh lẽo và tăm tối nếu không thể đạt được các thỏa thuận và nhượng bộ với Nga. Các quan chức EU dường như đang trừng phạt chính mình bằng các biện pháp trừng phạt này nhiều hơn so với Nga.
Để đối phó với việc Nga hạn chế hoặc cắt nguồn cung cấp khí đốt, giới lãnh đạo EU trong những tháng qua đã có các cuộc chạy đua tranh giành nguồn khí đốt từ khắp nơi: Châu Phi, châu Á, và châu Mỹ. Nhưng dường như họ chưa có bất kỳ ý tưởng nào khả dĩ nhằm thay thế nguồn cung năng lượng giá rẻ của Nga, ngoài cách đi khắp nơi và trả giá thật cao miễn là có khí đốt mang về.
Mỹ, châu Phi và Trung Quốc đang trở thành những nhà cung cấp khí đốt cho châu Âu, nhưng mọi rủi ro luôn phát sinh khiến châu Âu nhiều phen đau tim và mỏi mệt. Trong bối cảnh đó, Mỹ Mỹ bỗng trở thành nhà xuất khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) lớn nhất thế giới khi vận chuyển mặt hàng này đến cả châu Âu trong bối cảnh khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng. Tuy nhiên, LNG của Mỹ cũng là ngành đối diện với nhiều rủi ro rất lớn.
Rủi ro lớn trong ngành sản xuất LNG của Mỹ
Năm 2022 này, 5 nhà sản xuất của Mỹ đã ký kết hơn 20 thỏa thuận dài hạn để cung cấp hơn 30 triệu tấn khí đốt một năm cho khách hàng châu Âu và châu Á.
Việc Nga đóng hoàn toàn đường ống Nord Stream 1 dẫn khí đốt đến Đức càng thúc đẩy EU mong muốn loại bỏ khí đốt của Nga nhanh hơn. Sự cấp bách đó đã dẫn đến việc châu Âu thay thế châu Á trở thành khách hàng số 1 của Mỹ. Thực tế, châu Âu hiện nhận tới 65% tổng lượng LNG xuất khẩu của Mỹ.
Nhưng ngày càng có nhiều lo ngại rằng, thay vì phụ thuộc vào Nga, châu Âu lại đang phải phụ thuộc chính vào nguồn LNG của Mỹ, và điều này sẽ mang đến một loại rủi ro khác cho châu Âu.
Bởi nguồn cung LNG của Mỹ có thể không dễ bị tổn thương trước đối thủ Nga, nhưng lại dễ bị tổn thương bởi thời tiết khắc nghiệt và các mùa mưa bão dữ dội sẽ làm gián đoạn sản lượng và xuất khẩu.
Như vậy, bất cứ một sự gián đoạn nào ở Mỹ, chắc chắn sẽ khiến châu Âu khụy ngã. Bởi phần lớn các cơ sở xuất khẩu LNG ở Mỹ đều được đặt dọc theo Bờ Vịnh và phần lớn khí đốt cung cấp cho các cơ sở đó đều đến từ các cảng ở New Mexico, Texas cho đến Louisiana.
Điều đáng nói là tất cả các khu vực này đều thường xuyên xảy ra bão tố. Khi các cơn bão ập đến, mọi thứ từ khí hóa lỏng cho đến vận chuyển, từ khai thác cho đến sản xuất đều có nguy cơ bị gián đoạn.
Nhiều trận cuồng phong gần đây đã dẫn đến sự gián đoạn ở các mức độ khác nhau đối với thị trường LNG của Mỹ. Ví dụ cơn bão Laura năm 2020 đã gây ra gián đoạn hai tuần tại cơ sở xuất khẩu LNG của trạm Sabine Pass và hơn một tháng tại Cameron LNG bang Louisiana.
Năm 2021, bão Ida đã khiến sản lượng khí đốt ngoài khơi bị cắt giảm nghiêm trọng và kéo dài.
Thêm vào đó là những nguy cơ tiềm ẩn trong toàn bộ chuỗi sản xuất tại Mỹ, cũng gây thót tim cho châu Âu. Vụ hỏa hoạn hồi tháng 6 tại trạm khí đốt Freeport ở bang Texas, đã thổi bay gần 20% công suất xuất khẩu LNG của Mỹ, khiến châu Âu một phen hốt hoảng.
Hàng loạt các vụ cháy nổ tại các cơ sở sản xuất dầu khí tại Mỹ đã khiến nguồn cung bị gián đoạn trầm trọng. Kể từ tháng 6 trở lại đây, đã có ít nhất 4 cơ sở khí đốt tự nhiên ở Mỹ, đã phát nổ hoặc bốc cháy, bao gồm:
- Vụ nổ cơ sở Freeport vào ngày 8/6 (reuters)
- Vụ nổ nhà máy lọc dầu Petro Star ở Valdez, bang Alaska vào ngày 27/6 (adn)
- Vụ nổ đường ống Chuyển giao Năng lượng ở Wallis, Texas vào ngày 7/7 (abc13)
- Và vụ nổ cơ sở khí đốt Oneok tại Oklahoma vào ngày 10/7
Các vụ nổ này tại Mỹ đã làm gián đoạn đáng kể lượng khí đốt xuất khẩu sang châu Âu, trong bối cảnh Nga đang dần siết chặt nguồn khí đốt lên toàn châu Âu.
Loay hoay với bài toán khí đốt, Châu Âu quay sang “nương nhờ” vào… Trung Quốc
Không có cách nào khác, giới lãnh đạo châu Âu lại lên đường tìm thêm nguồn cung mới trong quá trình đa dạng hóa nguồn cung khí đốt. Và châu Phi là đích đến tiếp theo. Tuy nhiên, Châu Phi đang bất ổn bởi các cuộc nổi dậy của phiến quân, muốn “làm ăn” với Châu Phi, họ phải đạt được thỏa thuận với cả quân nổi dậy, như vậy đầu tư vào khí đốt của họ sẽ có thể cao đến mức khó lường.
Nhưng ngay cả khi đổ nhiều triệu euro chỉ để mua một chút an toàn cho việc khai thác khí đốt, thì điều đó vẫn không làm EU bớt lo lắng bằng mối quan hệ giữa nước Nga và châu Phi.
Điều khiến phương Tây lo lắng nhất là việc châu Phi phụ thuộc nhiều vào nguồn cung lúa mì của Nga, và EU coi đây cũng là một loại vũ khí hóa chiến lược giúp nâng tầm ảnh hưởng của Moscow ở lục địa này.
Sự hiện diện ngày càng sâu của Nga ở châu Phi đang thách thức các dự án tân thuộc địa của các nước châu Âu, và một lần nữa EU lại quay sang cầu cạnh châu Á.
Tờ Financial Times cho biết, “nỗi lo thiếu khí đốt vào mùa đông của châu Âu có thể đã được xóa tan, nhờ một hiệp sĩ trắng bất ngờ: Trung Quốc.”
Tờ Asia.nikkei cũng lưu ý rằng, “người mua khí đốt tự nhiên hóa lỏng lớn nhất thế giới đang bán lại một số lô hàng LNG dư thừa do nhu cầu năng lượng trong nước yếu. Điều này đã cung cấp cho thị trường giao ngay nguồn cung dồi dào mà châu Âu đã khai thác, bất chấp giá cao.”
Tuy nhiên cả 2 tờ báo trên đều phớt lờ hoặc có lẽ là ‘cố ý’ đề cập đến nguồn cung LNG “dư thừa” – “thặng dư” của Trung Quốc. Rõ ràng là Trung Quốc không “thặng dư” hay dư thừa, mà bản chất là Bắc Kinh đã nhập khẩu một lượng lớn LNG từ Nga để mua đi bán lại với giá “cắt cổ” cho châu Âu.
Như vậy với 53 triệu tấn khí đốt mà EU mua từ tất cả các nguồn bao gồm từ Trung Quốc, đã giúp EU nâng tỷ lệ lấp đầy kho chứa khí đốt lên 77%, gần đạt mức theo kế hoạch đề ra là 85% vào tháng 11. (asia.nikkei)
Với việc châu Âu quyết liệt ruồng bỏ năng lượng của Nga chỉ để chứng tỏ với thế giới rằng, EU sẽ không tài trợ cho ‘chế độ của Putin’, trong khi thực tế họ đang trả thêm nhiều tiền hơn cho cả hai ông Tập Cận Bình và Vladimir Putin.
Có một thực tế là, một trong những lý do khiến giá xăng giảm nhẹ gần đây ở châu Á là do một lượng đáng kể dầu giá rẻ của Nga đã quay trở lại thị trường quốc tế, thông qua một lỗ hổng lớn trong các lệnh trừng phạt. Lỗ hổng cho phép các sản phẩm đã được thay đổi cơ bản, được phép giao dịch trên thị trường quốc tế.
Financial Time cũng đã thừa nhận một sự thật, rằng các lệnh trừng phạt Nga càng lâu dài thì Trung Quốc càng có ảnh hưởng tới các quyết sách của châu Âu.
Tờ này viết: “Châu Âu càng trở nên tuyệt vọng về nguồn cung cấp năng lượng của mình, thì các quyết định chính sách của Trung Quốc sẽ càng có sức ảnh hưởng đến khối. Khi châu Âu cố gắng thoát khỏi sự phụ thuộc vào Nga về năng lượng, thì điều trớ trêu là nước này ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào Trung Quốc.”
Rõ ràng mọi tính toán của châu Âu để nhằm duy trì một nguồn cung khí đốt ổn định đều thất bại. Tổng thống Putin vẫn đang kiên nhẫn chờ mùa đông tới, và khi Nga đóng van khí đốt hoàn toàn, lúc đó châu Âu mới thật sự bước vào những ngày đen tối nhất…